Πώς η ψηφιοποίηση, αντί να απελευθερώνει, κινδυνεύει να αποκλείσει και ποιος ο ρόλος του κράτους σε αυτό
Η ψηφιοποίηση παρουσιάζεται ως το μεγάλο άλμα προς την πρόοδο. Ένα μέσο που υπόσχεται διαφάνεια, ευκολία και συμμετοχή για όλους. Ωστόσο, πίσω από τη ρητορική της τεχνολογικής επανάστασης, διαμορφώνεται σιωπηλά ένα νέο είδος κοινωνικού ρατσισμού – εκείνου που διαχωρίζει τους “ψηφιακά ικανούς” από τους “ψηφιακά αποκλεισμένους”.
Οι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά και όσοι δεν διαθέτουν το αναγκαίο μορφωτικό ή οικονομικό υπόβαθρο, καλούνται καθημερινά να πλοηγηθούν σε έναν λαβύρινθο ηλεκτρονικών πλατφορμών: για να υποβάλουν αιτήσεις, να λάβουν παροχές, να πληρώσουν φόρους ή ακόμη και να επικοινωνήσουν με δημόσιες υπηρεσίες. Το κράτος δεν προτείνει απλώς την ψηφιακή συμμόρφωση, την απαιτεί. Και όποιος δεν μπορεί ή δεν προλαβαίνει να παρακολουθήσει, μετατρέπεται σταδιακά σε “ανενεργό” πολίτη.
Πέρα όμως από τον ψηφιακό αποκλεισμό, η διαδικασία αυτή γεννά, έμμεσα τεράστιες “αγορές δεδομένων” και εξάρτησης. Κάθε εγγραφή σε μια πλατφόρμα, κάθε σύνδεση με αριθμούς, κωδικούς και “my” εφαρμογές, παράγει πληροφόρηση: συνήθειες, κινήσεις, προτιμήσεις, οικονομικά στοιχεία. Αυτά τα δεδομένα συγκεντρώνονται, διασταυρώνονται και, σε αρκετές περιπτώσεις, αξιοποιούνται από ιδιωτικές εταιρείες ή διαβιβάζονται μέσω συνεργασιών που ελάχιστοι πολίτες γνωρίζουν ή κατανοούν.
Έτσι, η ψηφιακή εξάρτηση δεν είναι μόνο τεχνική, αλλά και οικονομική και κοινωνική. Το κράτος, αντί να λειτουργεί ως θεματοφύλακας της προστασίας των πολιτών, μετατρέπεται άθελά του (ή σιωπηλά) σε πάροχο δεδομένων και ενδιάμεσο κρίκο ενός νέου οικοσυστήματος πληροφορίας – των λεγόμενων “marketplaces”. Εκεί όπου η πληροφορία, ο έλεγχος και η πρόσβαση στην αγορά αποτελούν τα πιο πολύτιμα εμπορεύματα.
Κι ενώ η ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων παραμένει συχνά περισσότερο θεωρητική παρά ουσιαστική, η “δικτατορία της ψηφιοποίησης” αποκτά ένα νέο πρόσωπο: εκείνο της καθημερινής, αόρατης παρακολούθησης. Δεν υπάρχει λογοκρισία, δεν υπάρχει φόβος, υπάρχει όμως η αίσθηση ότι κάθε κίνηση καταγράφεται, κάθε ενέργεια περνά μέσα από κάποιο “σύστημα”. Και αυτό, με τον χρόνο, καλλιεργεί όχι μόνο έλεγχο, αλλά και εσωτερική συμμόρφωση.
Η τεχνολογία, ασφαλώς, δεν είναι εχθρός. Είναι δύναμη, εργαλείο και προσφέρει νέες προοπτικές. . Όμως όταν η δύναμη αυτή χρησιμοποιείται χωρίς φραγμούς, χωρίς παιδεία και χωρίς εμπιστοσύνη, τότε παύει να είναι μέσο προόδου και μετατρέπεται σε μηχανισμό αποκλεισμού.
Ένα πραγματικά σύγχρονο κράτος δεν μπορεί να επιβάλλει την ψηφιακή συμμετοχή. Εκείνο που καλείται να κάνει είναι να την καταστήσει προσιτή, ασφαλή και κατανοητή. Επενδύει στη γνώση και όχι στην εξάρτηση. Ενδυναμώνει τον πολίτη, δεν τον καταγράφει.
Γιατί το μέλλον δεν ανήκει απλώς σε εκείνους που “μπαίνουν στο σύστημα”, αλλά σε εκείνους που μπορούν να το κατανοήσουν και να το εμπιστευτούν.
Για τους Accountsaints,
Χρήστος Ι. Γρηγοράτος
